Nằm ở chân núi Tam Ðảo, xã La Bằng (Ðại Từ – Thái Nguyên) có hơn 300 ha trà, trong đó có hơn 200 ha trà đang cho thu hái. Với năng suất đạt 93 tạ/ha, sản lượng trà trung bình hằng năm ở La Bằng đạt gần 1.900 tấn búp tươi, tương đương gần 400 tấn sản phẩm trà khô. Và như thế, mỗi năm cây trà mang lại cho gần 900 hộ nông dân của 10 xóm thuộc xã La Bằng số tiền hơn 55 tỷ đồng, góp phần làm nên một nét đẹp văn hóa của người Việt…

Là một điểm đến trong tua du lịch tại Liên hoan Trà Quốc tế lần thứ nhất – Thái Nguyên, Việt Nam 2011 (tổ chức từ ngày 12 đến 15-11-2011), những ngày này cuộc sống ở La Bằng như sôi động, khẩn trương hơn và lòng người cũng thêm phần hân hoan trước một sự kiện Kinh tế – Văn hóa. Ba cửa ngõ vào trung tâm xã là La Lạc, Dốc Mon, Non Vẹo đã được trai tráng trong làng dựng lên ba cổng chào để chào đón du khách. Chủ tịch Hội Nông dân xã, ông Lương Văn Minh, cho tôi biết: “Xã La Bằng có mười xóm, cả mười xóm đều được tỉnh công nhận là làng nghề sản xuất chế biến trà. Trong thời gian diễn ra Liên hoan, bà con mười xóm sẽ đều trưng biển giới thiệu sản phẩm trà của làng mình”.

Theo mỗi trục đường về các xóm ngõ, nơi nào chúng tôi cũng thấy thoảng thơm vị trà lên hương. Bên ấm trà sóng sánh xanh, ông Vũ Ngọc Vĩnh ở xóm Ðồng Tiến tâm sự: “Lần đầu tiên bà con được đón tiếp khách trong nước, khách quốc tế đến thăm. Gia đình tôi đã chuẩn bị những ấm trà ngon nhất để đãi đằng và bán, nếu du khách có nhu cầu. Với người dân xã La Bằng đây là cơ hội tốt để quảng bá thương hiệu, nhưng không vì thế lại tranh thủ phóng đại chất lượng sản phẩm, “hữu xạ tự nhiên hương” mà anh!”. Và dù mọi người đang tíu tít lên hương trà, chủ nhà vẫn mời chúng tôi vào uống thử. Hộp trà vừa hé, đã cảm nhận được mùi cốm non lan tỏa, từng cánh trà roong roong rơi vào ấm, và lúc rót nước sôi, mùi thơm của trà như đặc quánh trong không gian, quyến rũ. Ông Vĩnh cho biết: “Nhà có bốn sào trà, nhờ đất tốt, thuận nước tưới nên năng suất trà đạt 18 kg trà búp khô/sào/lứa. Mỗi năm tôi thu hoạch được gần sáu tạ trà búp khô, trừ chi phí đầu tư, mỗi năm lãi hơn 60 triệu đồng”. Bên bàn trà ấm cúng, được nghe bà con ở xã La Bằng kể chuyện làm trà, tôi đã bị hấp dẫn bởi sự thăng trầm của loại cây hái lá lấy tiền này.

Ðứng trước con ngõ nhỏ, nghe tiếng rào rào của trà khô trong máy, tiếng các mẹ, các chị râm ran trò chuyện, tôi lại tưởng như thấy cả hương thơm của trà sánh lại giữa một buổi chiều đầu đông. Trong ngôi nhà khang trang của gia đình bà Nguyễn Thị Ngọc, các thành viên Tổ hợp tác trà an toàn La Bằng đang mỗi người một việc, mê mải nhưng nụ cười luôn hồn nhiên, tươi tắn. Bà Lương Thị Hà giải thích: “Lên hương là công đoạn cuối cùng của quá trình sao và sấy trà. Công đoạn này không đòi hỏi độ nhiệt cao, nhưng phải biết lượng nhiệt như thế nào cho vừa, thấy cánh trà lên mầu mốc trắng, có mùi thơm của nếp cốm là được”. Thường là có đất thì ai cũng có thể làm được trà. Nhưng để làm ra được sản phẩm trà ngon lại cần đến sự khéo léo của đôi bàn tay và kinh nghiệm của mỗi người. Ðó là đôi bàn tay biết cảm nhận được nhiệt độ, độ ẩm của trà ở từng công đoạn, từ đó điều chỉnh củi lửa trong lò. Ở vùng đất dưới chân núi Tam Ðảo này, ông Trần Trọng Bình, xóm Ðồng Ðình được bà con đặt tên là “người có đôi bàn tay vàng”. Ông làm trà cực khéo bởi hình như trời phú cho ông sự cần mẫn và đôi bàn tay của nghệ nhân. Tham gia các ngày hội trà của tỉnh, hay tại nhiều cuộc thi sao trà, ông Bình luôn là người được trao giải cao nhất, được trao tặng danh hiệu “Ðôi bàn tay vàng”. Thấy chúng tôi hỏi bí quyết giúp ông thành công trong chế biến trà, ông suy nghĩ giây lát rồi xòe đôi bàn tay nhám đen nhựa trà, bảo: “Tất cả ở đôi bàn tay của mình”.

Năm 1981, hoàn thành nghĩa vụ quân sự trở về địa phương, ông Bình thấy đất đai quê hương còn hoang hóa nhiều, nên hằng ngày ông tranh thủ phát cỏ, chặt cây, dọn bãi lấy đất trồng trà. Mỗi năm một mảnh, dần dà ông đã có 1 ha trà trồng hạt, năng suất từ 15 đến 18 kg trà khô/sào/lứa. Vậy nhưng, khi cả 1 ha trà hạt đang cho thu hoạch ổn định, thì ông Bình quyết định phá dần để trồng thay thế bằng trà cành giống mới. Ðó là vào năm 2000, ông Bình đến Trung tâm giống cây trồng để học hỏi kỹ thuật, mua “hom” trà giống về trồng. Lấy ngắn nuôi dài, đến vụ trà năm 2009 ông Bình đã có 1 ha diện tích trà cành, chủ yếu giống LDP1, Bát Tiên, Kim Tuyên, Keo Am Tích, Hoa Nhật Kim, Long Vân, Phúc Thọ. Cũng vào những năm này, nhiều hộ gia đình trong xã chuyển dần diện tích trà già cỗi và đất trồng cây cho hiệu quả kinh tế thấp sang trồng những loại trà cành giống mới. Ðến nay, diện tích trà giống mới của xã đạt hơn 50 ha, trong đó có hơn 30 ha trà đã cho thu hái. Ông Lương Văn Minh kể lại với vẻ tự hào: “Các loại trà cành như Hoa Nhật Kim, Keo Am Tích, Long Vân được ví là trà dành cho người giàu, giá bán của các loại trà này luôn cao gấp hơn hai lần so với trà giống trung du”.

Trà La Bằng mới tạo được thương hiệu từ khoảng năm năm nay. Thương hiệu có được là do người dân trong xã cùng quyết tâm làm, không sử dụng các hóa chất độc hại, khi thu hái, chế biến phải giữ gìn vệ sinh không đổ bừa bãi… Bên chén trà sóng sánh xanh, chúng tôi biết thêm là trên khu đất thuộc đèo Khế, núi Ðiệng của xã hiện còn có bãi trà cổ thụ, nhiều cây có đường kính rộng tới 50 cm. Mới đây, người dân trong xã còn phát hiện trên đó có bãi trà ra búp đỏ, hái về hãm nước trà xanh uống rất ngon. Hỏi gốc tích, lai lịch cây trà trên vùng đất La Bằng, các cụ cao tuổi cũng chỉ đưa ra giả định là hàng trăm năm trước, chim muông tha hạt trà về đây, thả xuống đất, hạt trà nảy thành cây. Người dân địa phương đi rừng lấy gỗ, săn thú cũng chỉ hái lá về đun uống. Ðến đầu thế kỷ 20, cụ Khuông cho người lên rừng lấy hạt trà về trồng ở gò Treo Trống. Ðến những năm đầu thập niên 60 của thế kỷ trước, theo tiếng gọi của Ðảng, bà con từ Bình Lục (Hà Nam) lên đây khai phá đất trồng trà. Nông dân trồng trà nhưng hằng tháng xếp hàng nhận gạo Nhà nước trợ cấp. Quan điểm “ăn để trồng trà” chưa tính toán khi có trà thu hái thì bán cho ai. Vì thế mà có dạo vùng đất này, nhà nào cũng rất nhiều trà, nhưng tiền đong gạo lại chẳng có. Giờ thì càng làm ra nhiều trà càng tốt, cuộc sống cứ theo đó mà đi lên.

Bên nương trà của xóm Lau Sau, nơi di tích thành lập cơ sở Ðảng đầu tiên của tỉnh Thái Nguyên năm 1936, một bác nông dân đã nói với tôi: “Dân La Bằng vinh dự là quê hương cách mạng, tự hào được sống ở vùng quê mà trời đất ban tặng cho sản vật trà. Người La Bằng không làm trà theo số lượng, không vì lợi nhuận trước mắt, không quảng cáo rầm rộ. trà làm ngon, người dùng trà khắp nơi khắc tìm đến”. trà La Bằng lặng lẽ chiếm lĩnh thị trường, khẳng định giá trị bằng chất lượng sản phẩm. Nhưng để hương trà La Bằng lan tỏa đến mọi miền đất nước, được đóng gói theo những chuyến tàu vượt biển, theo máy bay đến với người Việt Nam ở nước ngoài, đến với người Nga, người Mỹ, rồi Nhật Bản, Trung Hoa, mấy thế hệ người La Bằng phải đánh đổi bằng mồ hôi, nước mắt. Chuyện kể rằng, dưới chân Tam Ðảo có dòng nước mát thuần khiết được chắt lọc từ lòng núi, chạy dọc qua các nương trà của xã, nhờ nguồn nước tinh khôi đầu nguồn tưới tắm nên trà ở đây có hương thơm, mang vị chát mà đượm ngọt, người uống thấy sảng khoái, minh mẫn. Khi pha trà, rót ra chén, thấy phía trong cái vành tròn sành sứ thoảng vờn sương khói của hơi nước, uốn hình trong đó như có nàng tiên nữ nhẹ nhàng bay lên, mơ hồ xa xăm. Vì thế ở La Bằng, những người phụ nữ có đôi bàn tay nghệ nhân, họ làm ra trà ngon nổi tiếng.

Một trong những nữ nông dân ở La Bằng làm trà năng động được bà con ngợi khen là bà Lương Thị Hà. Nhiều năm nay, bà Hà đầu tư thâm canh 12 sào trà, trong đó có bốn sào của gia đình, và tám sào thuê mượn đất làm thêm. Ðể thu hái kịp lứa, bà thuê năm lao động, mức tiền công 100.000 đồng/người/ngày. Khi chúng tôi hỏi về nguồn thu nhập từ cây trà, bà Hà bảo: “Tổng thu được 120 triệu đồng/năm, trừ các chi phí như phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, công thu hái,… lãi khoảng 80 triệu đồng/năm”. Ông Lương Văn Minh, gật đầu xác nhận: “Trong xã, hầu hết các hộ trồng trà đều có cuộc sống ổn định, trung bình hằng năm mỗi hộ để ra được từ 30 đến 40 triệu đồng. Ðặc biệt, hơn 5% số hộ mỗi năm để dư được số tiền từ 80 triệu đồng trở lên, như gia đình bà Hà, ông Bình. Với người ở thành phố thì chưa biết thế nào, nhưng với người nông dân chúng tôi, đó là cả một tài sản”. Trò chuyện với ông Lương Văn Minh, chúng tôi được biết: Ðầu năm 2011, ông Lương Thanh Nhã, Giám đốc Công ty Cổ phần Hùng An Trà Việt Nam, trụ sở tại Sài Ðồng (Long Biên, Hà Nội) đã về đây đặt thu mua trà của bà con mang về Hà Nội kinh doanh. Lý do ông Nhã đến La Bằng vì ông được bè bạn biếu trà uống Tết. Là người rành rẽ hương vị trà, nên ngay sau khi uống thử, ông đã không quản xa xôi, ngược đường về La Bằng, đến với người dân, xem nông dân hái trà, chế biến trà, rồi đăng ký trực tiếp thu mua trà với một số hộ. Tuy chỉ là hợp đồng miệng giữa doanh nhân và nông dân, song Hùng An Trà Việt Nam bắt đầu gắn bó khăng khít hơn với La Bằng.

Chợ trà La Bằng họp 12 phiên một tháng. Trung bình mỗi phiên có từ bảy đến mười xe ô-tô tải từ các nơi về nhập trà. Chợ trà La Bằng còn có cả trà ở nơi khác mang đến bày bán, nên giá cả cũng khác nhau. Ông Ðỗ Xuân Thìn, Trưởng xóm Kẹm cho biết: Người đi buôn trà rất rành, chỉ nhìn mầu nước trà, ngửi hương trà là họ phân biệt chính xác từng loại trà ở những đâu mang đến, thậm chí họ còn biết được đâu là trà chăm bón bằng phân chuồng, phân hóa học hoặc trà bị quá lửa khi chế biến. Thế mới hay là chẳng có cách quảng cáo nào tốt hơn bằng cách làm trà thật sự có chất lượng. Ðã chạng vạng về chiều, trên những trục đường về ngõ xóm, chúng tôi gặp các cô bác nông dân, những chàng trai cô gái tất bật với gánh trà nặng vai. Ngay sau bữa cơm chiều là bếp lò của dân vùng trà lại lên lửa, máy sao, máy vò trà lặp lại từng vòng quay, đều đặn. Và trà lại lặng lẽ tỏa hương, đem đến cho cuộc đời những gì tinh túy nhất. Với Liên hoan Trà sắp tới, người dân La Bằng lại có dịp được tỏ lòng hiếu khách qua sản phẩm trà do đôi tay mình làm ra. Và cũng từ đây, một nét đẹp của văn hóa dân tộc lại có dịp lan tỏa đến mọi miền.