1.Dự án “Sustainable Shan tea in mountainous area in Vietnam/Chè Shan bền vững ở các vùng miền núi Việt Nam” do Cơ quan phát triển Pháp AFD (Agence Française de Développement) tài trợ cho Hiệp hội Chè Việt Nam VITAS (Vietnam Tea Association), được Công ty tư vấn Agrifood Consulting International (AFI) cùng với Công ty Tư vấn Phát triển Châu Á (ADC) thực hiện, chính thức khởi động từ ngày 03/09/2018, kéo dài hơn năm, và kết thúc ngày 29/11/2019.
Dù chỉ được huy động 41 ngày, nhưng chúng tôi đã trở về Việt Nam làm việc từ tháng 4 năm 2018 suốt cho đến tháng 11 năm 2019 để tham quan thực tế, tiếp xúc, gặp gỡ nhiều hộ nông dân, hợp tác xã, cơ sở chế biến, doanh nghiệp, và chuyên gia về trà trong nước để học hỏi và tìm hiểu về ngành chè Việt Nam, và cây chè Shan rừng.
Đồng thời thảo luận với đồng nghiệp nước ngoài về giá trị, hiện trạng, cùng những đòi hỏi của thị trường trà thế giới.
Qua nhiều thảo luận với các chuyên gia và tham khảo các bài báo nước ngoài, chúng tôi được biết TRÀ XANH/GREEN TEA được giới khoa học đánh giá cao, cho là một trong 8 siêu-thực-phẩm của thế kỷ 21…
Đó là trái Việt quất/blueberry; Bông cải xanh/broccoli; Đậu/beans; Cá hồi/salmon; Củ nghệ/turmeric; Trái bơ/avocado; Trà xanh/green tea; và Bí đỏ/pumpkin (http://www.thehealthadventure.org/eight-21st-century…/).
Siêu thực phẩm/superfoods là loại thực phẩm giàu dinh dưỡng và chứa nhiều chất chống oxy hóa (có tác dụng ngăn ngừa ung thư); chất béo lành mạnh/healthy fats (có thể ngăn ngừa bệnh tim); chất xơ (có thể ngăn ngừa bệnh tiểu đường và các bệnh về tiêu hóa); và các hợp chất hoá học trong thực vật/phytochemicals (tạo nên màu sắc, mùi vị và nhiều lợi ích cho sức khỏe).
Siêu thực phẩm được giải thích là vậy nhưng có người lại nghi ngờ, cho rằng siêu-thực-phẩm chẳng qua chỉ là một thuật ngữ để quảng cáo cho các món hàng bán ở siêu thị!
Vậy thì chứng cớ nào để cho rằng trà xanh là một siêu thực phẩm ???
Trà xanh, theo chúng tôi, là loại thức uống thích hợp nhất để mô tả cho siêu thực phẩm vì trà xanh có chứa các hoạt chất ngăn ngừa bệnh tật, và giàu chất dinh dưỡng.
Về ngăn ngừa bệnh tật, trong trà xanh có catechin và tannin:
➢ Catechin làm nên vị chát của nước trà, nhưng Catechin trong trà cũng là chất loại trừ oxy gốc tự do, chống oxy hóa và chống viêm.
Catechin có thể phòng ngừa/điều trị các bệnh về tim mạch, gan, thận, thần kinh, phổi và ruột, nhiều bệnh ung thư, tiểu đường, viêm khớp, sốc và giảm tổn thương ở các cơ quan/mô trong người vì độc tính của thuốc.
Catechin cũng có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn E.coli. Nghiên cứu cho thấy epigallocatechin gallate (EGCG) là hoạt chất catechin mạnh nhất trong số các catechin nên thường được quan tâm nhiều nhất.
➢ Tannin cũng làm nên vị chát của nước trà, nhưng Tanin trong trà – qua quá trình lên men được chuyển đổi thành theaflavin và thearubigin – là những hợp chất chống oxy mạnh, tốt cho sức khỏe. Ví dụ, Theaflavin-3,3′-digallate có hoạt tính chống oxy hóa mạnh tương đương với hoạt chất EGCG. Theaflavin là chất liên quan đến việc giảm nguy cơ cholesterol cao, giảm béo, tiểu đường, bệnh Parkinson, bệnh loãng xương và sỏi thận.
Tannin được cho là chất chống ung thư. Nhiều phân tử tannin làm giảm hoạt động gây đột biến của tế bào. Tannin ức chế việc tạo ra các gốc superoxide. Tác dụng kháng khuẩn của tannin được cho là rất lớn. Tannin ức chế sự phát triển của nhiều loại nấm, men, vi khuẩn và vi rút, kể cả vi rút SARS-CoV – cùng họ với nCovid-19 (Chia-Nan Chen et al. 2005).
Vậy thì, theo nghĩa phòng ngừa/điều trị bệnh tật, trà xanh đúng là một siêu thực phẩm!
Nhưng Siêu thực phẩm còn phải là thực phẩm giàu chất dinh dưỡng!
Cùng với catechin, tannin, trà xanh cũng có các khoáng chất (như mangan), vitamin (như vitamin C), và các axit amin (L-theanine thúc đẩy hoạt động sóng não alpha giúp tăng cường thư giãn) cần thiết cho sự trao đổi chất của con người.
Vậy thì, theo nghĩa giàu chất dinh dưỡng, trà xanh cũng đúng là một siêu thực phẩm!
Như vậy, bất kể thuật ngữ “siêu thực phẩm” có phải là mánh lới quảng cáo tiếp thị hay không, uống trà được xem là một thói quen tốt để duy trì sức khỏe và tinh thần.
Trà xanh bán trên thị trường do đó có thể tự tin cho rằng đây là loại đồ uống không cồn lành mạnh, có lợi cho sức khoẻ người tiêu dùng (https://kids.frontiersin.org/arti…/10.3389/frym.2018.00073).
Trà xanh tốt như vậy nhưng khi đi vào Dự án “Chè Shan bền vững ở các vùng miền núi Việt Nam”, chúng tôi thấy cây chè Shan tuyết Việt Nam lại còn “siêu” hơn Trà xanh vì có tổng số hàm lượng catechin, tannin, axit amin cao hơn nhiều so với các loại trà xanh bình thường trong và ngoài nước.
Rất tiếc kết quả đó tới nay vẫn chưa được công bố một cách rộng rãi nên thị trường nước ngoài chưa biết đến Trà Shan tuyết Việt Nam.
Vì vậy mà khi cho Trà xanh là một siêu-thực-phẩm, thì Việt Nam nên giới thiệu với thế giới món Trà Shan tuyết…
Đó mới chính là SIÊU siêu-thực-phẩm… trà Shan tuyết Việt Nam!
2.Qua nhiều ngày tháng tìm tòi, nghiên cứu, và làm việc với các hộ gia đình đồng bào thiểu số vùng cao, các hợp tác xã, và các công ty chế biến chè Shan tuyết ở Suối Giàng tỉnh Yên Bái, Bản Liền tỉnh Lào Cai, Cao Bồ, Vị Xuyên, Phìn Hồ tỉnh Hà Giang, Tủa Chùa tỉnh Điện Biên, và Tà Xùa tỉnh Sơn La… chúng tôi thấy ngành chè Shan tuyết Việt Nam – tuy chưa thành danh trên thị trường thế giới – nhưng đã có 5 thách thức đối mặt:
2.1. Cây chè Shan rừng cổ thụ chỉ mọc những nơi núi cao, khí hậu mát mẻ, mưa mùa hè, tuyết giá mùa đông, sương mai quanh năm lãng đãng… cho nên nếu có biến đổi khí hậu thì khi nhiệt độ tăng hoặc giảm, hoặc khô hạn, hoặc mưa gió một cách cực đoan, cây sẽ chết do không thích hợp, và sự tuyệt chủng của chè Shan không phải là không có.
Vậy làm sao để bảo tồn giống chè Shan rừng quý hiếm là thách thức thứ nhất;
2.2. Chỉ có bà con người H’Mông, Dao, Tày, Thái mới là những người giữ gìn, chăm sóc, trông nom, hái lá để chúng ta làm nên Bạch Shan trà, Phụng hồng Shan trà, bánh trà lên men Tây Côn Lĩnh và nhiều loại trà độc đáo khác.
Vậy làm sao nâng cao thu nhập cho bà con H’Mông, Dao, Tày, Thái để bà con có điều kiện sống tốt hơn để chăm chút, nâng niu, giữ gìn cây chè Shan cho đất nước là thách thức thứ hai;
2.3. Vì cây chè Shan rừng mọc nơi cheo leo hiểm trở nên đồng bào H’Mông, Dao, Tày, Thái để cây phát triển tự nhiên. Nếu có chăm sóc thì chỉ bó gọn khâu phát cỏ năm một hai lần. Trà Shan rừng do vậy tinh khiết, sạch, hữu cơ 100%.
Vậy làm sao để ngụm trà Shan rừng Việt Nam luôn tinh khiết, sạch, hữu cơ. Không có cảnh “rau hai luống lợn hai chuồng” là thách thức thứ ba;
2.4. Theo nghiên cứu, chè Shan Việt Nam có diện tích khoảng 25.400ha trong đó chè Shan rừng cổ thụ chiếm khoảng 8.850,8 ha. Mặc dù số lượng cây chè Shan dạng cổ thụ ít hơn cây chè Shan dạng bụi công nghiệp, nhưng có lẽ vẫn nhiều hơn so với các nước láng giềng, nên hiện nay đang có sự cạnh tranh không lành mạnh:
Cạnh tranh kiểu mua lá chè tươi với giá cao gấp đôi thì chấp nhận được vì có lợi cho bà con H’Mông, Dao, Tày, Thái.
Nhưng cạnh tranh theo kiểu mua luôn cả cây, hoặc mua để đốn gốc mang đi… thì không được vì như thế chỉ cần 5 năm Việt Nam sẽ không còn cây chè Shan rừng cổ thụ nào!
Do vậy làm sao để cây chè Shan rừng cổ thụ luôn ở với bản làng để đời đời con cháu bà con H’Mông, Dao, Tày, Thái làm nguồn sinh kế bền vững lâu dài là thách thức thứ tư;
2.5. Cuối cùng (nhưng chưa hết),
Mặc dù các hoạt tính sinh học/bioactive constituents của trà Shan tuyết rất cao, nhưng chưa chắc đó là ưu điểm làm nên những loại trà với hương, vị thơm ngon độc đáo.
Vì vậy các Lão trà/Tea Master Việt Nam nên nghiên cứu phương pháp chế biến theo cách nào đó rất riêng – không cần phải bắt chước làm sao cho giống hình thức và hương vị trà Tàu hay trà Nhật – để tạo nên một dòng trà Shan tuyết “thơm-ngon-chát-ngọt” độc đáo kiểu Việt Nam, xứng đáng là vua của các loại trà Việt như tổ tiên ta đã từng ca ngợi.
Chúng tôi tha thiết mong như vậy…
Các Lão trà Việt Nam ạ!
Click Ngay
